Test-ontwikkeling voor lab-on-a-chip screening en follow-up van zeldzame gynaecologische tumoren: cervixcarcinoom (Project 1) en ovariumcarcinoom (Project 2)

(Projectleider dr. N. van Trommel, CGOA/VUMC/AVL, gestart 3e kwartaal 2017)

DOEL VAN HET ONDERZOEK

Project 1. Ontwikkelen nieuwe screenings test voor baarmoederhalskanker

1. Kan het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker vereenvoudigd worden door het testen van hmDNA in urine, waarvoor een lab-on-a-chip test ontwikkeld kan worden?
2. Kan als alternatief een (lab-on-a-chip) hmDNA test op zelf-afgenomen uitstrijken gebruikt worden in het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker?

Project 2. Ontwikkelen screenings test voor ovariumcarcinoom

1. Welk biomarker onderzoek kan helpen bij het voorspellen van maligniteit in patiënten met een ovariële cyste? 
2. Kan in urine hypermethylering van ctDNA gemeten worden bij patiënten met ovariumcarcinoom?

Korte samenvatting van voortgang / resultaten per najaar 2022

Project 1. Ontwikkelen nieuwe screenings test voor baarmoederhalskanker

Baarmoederhalskanker, een zeldzame en behandelbare ziekte, kan evenals de voorloperstadia ervan via een uitstrijkje bij de huisarts worden opgespoord. Bijna de helft van de vrouwen tussen de dertig en zestig jaar die worden opgeroepen voor het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker laat zich niet onderzoeken. De meeste gevallen van baarmoederhalskanker worden bij deze groep vrouwen gesignaleerd. Daarom wordt onderzocht of baarmoederhalskanker en de voorloperstadia ervan met verschillende ziektemerkers (Humaan Papillomavirus, DNA methylering) kunnen worden opgespoord in urine. In samenwerking met TU Twente wordt gewerkt aan de ontwikkeling van een urine-chip ‘lab-on-a-chip’: een mogelijke oplossing om deelname aan het bevolkingsonderzoek te vergroten. De urine-chip zou in de toekomst gebruikt kunnen worden voor bevolkingsonderzoek in ontwikkelingslanden waar minder goede toegang is tot zorg.

Hiervoor worden nu urine, zelf-afgenomen uitstrijkjes uit de vagina en uitstrijkjes van de baarmoederhals verzameld van vrouwen met voorloperstadia en baarmoederhalskanker. Tevens wordt onderzocht of urine kan bijdragen aan het opsporen van andere gynaecologische kankers, zoals baarmoeder- en eierstokkanker.

Project 2. Ontwikkelen screenings test voor ovariumcarcinoom

Eierstokkanker is een zeldzame ziekte die vaak laat wordt ontdekt. Late diagnose is ongunstig.

Door de huidige diagnostiek, waarbij o.a. biomarkers in het bloed gebruikt worden, leiden fout-positieve resultaten tot een verwijzing naar een gespecialiseerd centrum waar een gynaecoloog-oncoloog via een stageringsoperatie vaststelt in welk stadium de ziekte is en welke behandeling nodig is. Deze verwijzing kan o.a. leiden tot:

• angst bij patiënten;
• meer kosten vanwege aanvullend onderzoek;
• een tweede (stagerings)operatie;
• vertraging bij start (chemo)therapie.

Daarom bestuderen we de diagnostische waarde van andere biomarkers in de differentiatie tussen goed- van kwaadaardige eierstoktumoren. Gekeken wordt bijvoorbeeld naar human epididymis protein 4 (HE4). Uit de literatuur blijkt dat HE4 specifieker is dan de meest gebruikte biomarker Cancer-Antigen 125 (CA125) en minder fout-positieve resultaten geeft. Recent is aangetoond dat kanker vrije DNA- en RNA-fragmenten (liquid biopsies) in het bloed kan achterlaten. Door middel van analyses wordt gekeken of deze fragmenten van waarde zijn in de diagnostiek van eierstoktumoren. Naast biomarkers in het bloed, wordt ook onderzoek verricht naar de waarde van structuurverandering van DNA, zogenaamde ‘DNA methylering’, in urine en uitstrijkjes van eierstokkankerpatiënten.  

Korte samenvatting van voortgang / resultaten per najaar 2020

Project 1. Ontwikkelen nieuwe screenings test voor baarmoederhalskanker

Baarmoederhalskanker is een zeldzame ziekte, waarvan het mogelijk is voorloperstadia op te sporen en te behandelen. Vrouwen tussen de dertig en de zestig jaar worden opgeroepen deel te nemen aan het bevolkingsonderzoek. Hiervoor wordt er door de huisarts een uitstrijkje afgenomen van de baarmoederhals. Helaas reageren vier van de tien vrouwen niet op de oproep deel te nemen aan het bevolkingsonderzoek. Uit eerder onderzoek is gebleken dat de meeste gevallen van baarmoederhalskanker voorkomen bij vrouwen die niet hebben deelgenomen aan het bevolkingsonderzoek. Om deze reden wordt binnen dit project onderzocht of baarmoederhalskanker en de voorloperstadia daarvan kunnen worden opgespoord in urine aan de hand van verschillende ziektemerkers (Humaan Papillomavirus, DNA methylering). In samenwerking met de Technische Universiteit Twente wordt er gewerkt aan de ontwikkeling van een urine-chip ‘lab-on-a-chip’. Dit zou een oplossing kunnen zijn voor vrouwen die anders niet zouden deelnemen aan het bevolkingsonderzoek. Ook zou deze urine-chip in de toekomst gebruikt kunnen worden voor bevolkingsonderzoek in ontwikkelingslanden waar er minder goede toegang is tot zorg.

Om dit te kunnen onderzoeken en te ontwikkelen wordt er op dit moment urine, zelf-afgenomen uitstrijkjes uit de vagina en uitstrijkjes van de baarmoederhals verzamelt van vrouwen met baarmoederhalskanker en voorloperstadia van baarmoederhalskanker. Daarnaast wordt er onderzocht of urine ook bij kan dragen aan het opsporen van andere gynaecologische kankers, zoals  baarmoederkanker en eierstokkanker.

Project 2. Ontwikkelen screenings test voor ovariumcarcinoom

Eierstokkanker is een zeldzame ziekte en in de meeste gevallen wordt de ziekte in een laat stadium ontdekt. In dat geval heeft de ziekte een slechte prognose. Patiënten met een vroeg stadium hebben een goede prognose.  Patiënten met verdenking eierstokkanker ondergaan een stageringsoperatie door een gynaecoloog-oncoloog om het stadium en daarmee de noodzaak tot aanvullende therapie te bepalen. De huidige diagnostiek, bestaande uit onder andere biomarkers, is echter niet optimaal waardoor het regelmatig voorkomt dat patiënten met een goedaardige eierstoktumor worden geopereerd door een gynaecoloog-oncoloog. Dit kan leiden tot angst bij patiënten omdat ze verwezen worden naar een gespecialiseerd centrum vanwege een verhoogd risico op kanker en het leidt tot meer kosten omdat de patiënten opnieuw verschillende onderzoeken moeten ondergaan in het gespecialiseerde centrum. Het kan ook voorkomen dat patiënten met eierstokkanker een tweede (stagerings)operatie moeten ondergaan, omdat ze eerst zijn geopereerd in een perifeer ziekenhuis door een algemeen gynaecoloog. Dit leidt tot ongemak bij patiënten omdat zij twee operaties moeten ondergaan. Daarnaast leidt het ook tot meer kosten en leidt het mogelijk tot vertraging in het starten van aanvullende therapie, zoals chemotherapie. Daarom zijn we momenteel bezig met een studie waarin we de diagnostische waarde van andere biomarkers in het bloed onderzoeken in de differentiatie tussen goed- van kwaadaardige eierstoktumoren. We kijken onder andere naar human epididymis protein 4 (HE4). Uit de literatuur blijkt dat HE4 specifieker is dan de meest gebruikte biomarker Cancer-Antigen 125 (CA125) wat leidt tot minder fout-positieve resultaten.  Daarnaast is recent aangetoond dat kanker vrije DNA en RNA fragmenten in het bloed kan achterlaten. Door middel van verschillende analyses wordt gekeken of deze ‘liquid biopsies’ van waarde kunnen zijn in de diagnostiek van eierstoktumoren. Naast biomarkers in het bloed, wordt er ook onderzoek verricht naar de waarde van structuurverandering van DNA, zogenaamde ‘DNA methylering’,  in urine en uitstrijkjes van patiënten met een eierstoktumor.